παλιά χρόνια, τα περισσότερα σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για τις καθημερινές τους δουλειές και ιδιαίτερα στη μαγειρική ήταν χάλκινα [μπακιρένια]. Αυτά με τον καιρό και με τη μεγάλη χρήση οξειδώνονταν και γινόταν επικίνδυνα για δηλητηριάσεις. Τότε, ήταν υποχρεωτικό το γάνωμα, δηλαδή έπρεπε να σκεπαστεί όλη η επιφάνεια του σκεύους με ειδικό μέταλλο. Αυτό ήταν το "καλάι", ο κασσίτερος δηλαδή. Το γάνωμα γινόταν από τους ειδικούς τεχνίτες, τους γανωτήδες ή καλαϊτζήδες, στην τουρκική γλώσσα.
Το επάγγελμα του γανωτή είναι από τα πιο παλιά που υπάρχουν. Λένε ότι καθιερώθηκε στην εποχή του Βυζαντίου και ήταν χρήσιμη η δουλειά τους, γιατί έσωζαν τους ανθρώπους από το θάνατο που προκαλούσαν τα αγάνωτα χάλκινα σκεύη. Οι περισσότεροι γανωτήδες ήταν αυτοδίδακτοι ή συνέχιζαν τη δουλειά από γενιά σε γενιά.
ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΝΩΤΗ
Γάνωμα χρειαζόταν όλα τα χάλκινα σκεύη [τεντζερέδες, τηγάνια, κουτάλια και πιρούνια, ταψιά και μπρίκια κλπ.] Το εργαστήριό του γανωτή είχε όλα τα απαραίτητα υλικά και εργαλεία. Το καλάι, [κασσίτερος], το σπίρτο [υδροχλωρικό οξύ], το αμόνι, η μασιά με την οποία κρατούσε το σκεύος πάνω από τη φωτιά και ο ταβάς, ένα μεγάλο ταψί, που μέσα έριχνε τα περισσεύματα από το καλάι, για να τα ξαναχρησιμοποιήσει. Σε μια άκρη είχε τη φουφού, φωτιά δηλαδή που ζέσταινε τα σκεύη. Ο γανωτής πρώτα καθάριζε καλά τα σκεύη από τις σκουριές και τις πράσινες σκιές. Το μέσα μέρος το καθάριζε με το σπίρτο [κεζάπι] κι έπειτα το έτριβε με άμμο. Ύστερα ζέσταινε καλά το χάλκινο σκεύος στη φουφού και έριχνε μέσα το χλωριούχο αμμώνιο για να στρώσει καλύτερα το καλάι. Στη συνέχεια, το σκούπιζε καλά και μετά άπλωνε το λιωμένο καλάι σε όλη την επιφάνεια του σκεύους με τη βοήθεια ενός χοντρού βαμβακερού υφάσματος. Για να παγώσει πιο γρήγορα το καλάι έριχνε κρύο νερό.
Επίσκεψη στο χαλκουργείο του κ. Γιάννη Βογδανίδη
Ο κ. Γιάννης Βογδανίδης, ο μπαρμπαγιάννης, γεννήθηκε το 1929 και είναι ο τελευταίος επιζών γανωτής. Έμαθε το επάγγελμα του γανωτή και το συνέχισε από τον πατέρα του, που ήταν κι αυτός γανωτής. Από παιδί του δημοτικού καταπιάστηκε μ' αυτή τη δουλειά και μ' αυτή μεγάλωσε τα δυο του παιδιά. Τα παλιά χρόνια είχε καλό μεροκάματο. Εκτός από τον ίδιο στο χαλκουργείο δούλευαν ο πατέρας του κι ένας βοηθός. Ο μπαρμπαγιάννης δεν ήταν πλανόδιος γανωτής. Είχε το δικό του μαγαζί, όπου κι έφερναν για γάνωμα τα διάφορα σκεύη οι κάτοικοι των Σαπών και των γύρω χωριών. Σήμερα είναι συνταξιούχος. Κρατάει το μαγαζί για να περνάει την ώρα του, γιατί έχει πολλές αναμνήσεις μέσα σ' αυτό και γιατί αγάπησε την τέχνη, όπως μας είπε.
ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ Τα εργαλεία της τέχνης του ήταν: το χαλκόσφυρο, ο διαβήτης, δυο είδη μασιάς [τσιμπίδια], η φουφού, ο χαλκός, το νιτρικό οξύ, ο κασσίτερος [καλάι], το αμόνι [δυο είδη], το υδροχλωρικό οξύ. Τα είδη που γάνωνε ήταν, ταψιά, κατσαρόλες και καζάνια.
ΠΩΣ ΕΦΤΙΑΧΝΕ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΣΚΕΥΗ ΑΠΟ ΧΑΛΚΟ
Πρόθυμος ο μπαρμπαγιάννης μας έδειξε τον τρόπο που έφτιαχνε ένα καινούριο χάλκινο σκεύος. Με ένα σφυρί χτυπούσε τα χάλκινο μέταλλο μέχρι αυτό να πάρει ένα ημικυκλικό σχήμα και στη συνέχεια με το ψαλίδι έκοβε τις άκρες του και τις ένωνε με κόλληση από μπρούτζο. Αυτό αποτελούσε την περιφέρεια του σκεύους. Για να βάλει τον πάτο, σχημάτιζε έναν κύκλο πάνω στο χάλκινο φύλλο, σύμφωνα με το προηγούμενο μέγεθος και το έκοβε πάλι με το ψαλίδι. Αυτά τα δυο μέταλλα πάλι τα κολλούσε με μπρούτζο. Μετά έλιωνε καλάι που το έριχνε μέσα και το άπλωνε με ένα ύφασμα βαμβακερό, μέχρι να κλείσουν όλες οι τρύπες και να γυαλίσει καλά όλη η μέσα επιφάνεια. Στο τέλος πρόσθετε και τα ανάλογα χερούλια. Έτσι κατασκευαζόταν τα μπακιρτζάκια.
ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΓΑΝΩΤΗ ΣΤΙΣ ΣΑΠΕΣ - ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Στις Σάπες παλιά, με το επάγγελμα αυτό ασχολήθηκαν αρκετοί. Από τους πρώτους που είναι γνωστοί είναι ο Φωκίων Μπακιρτζής [προπολεμικά], ο γιος του Θανάσης Μπακιρτζής, που δε ζει σήμερα [μια ακόμη οικογένεια που πήρε το επώνυμό της από το επάγγελμα που ασκούσε], ο μουσουλμάνος Σαλή Καλαϊτζή Χασάν, ούτε αυτός ζει. Υπήρχαν και άλλοι γανωτήδες μουσουλμάνοι, που τα ονόματά τους δεν τα γνωρίζει κανείς. Σήμερα, η δουλειά του γανωτή δεν υπάρχει πλέον. Χάθηκε από τότε που εμφανίστηκαν τα ανοξείδωτα και τα εμαγιέ σκεύη. Μπακιρένια σκεύη θα βρει κανείς μόνο για διακόσμηση ή σε λαογραφικά μουσεία και συλλογές.http://dim-sapon.rod.sch.gr
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου